Certes, Siricius et saint Ambroyse, en l'epistre 80 et 81, tiennent pour haeresie ce que vous dites de la Vierge; et saint Augustin, parlant de Jovinien en l'Haeresie 82, ad Quodvultdeus, dict en ceste sorte: «Virginitatem Mariae destruebat, dicens eam pariendo fuisse corruptam.» Et tout au commencement du Livre premier contre Julien, Pelagien: «Hoc de Manichaeorum nomine et crimine faciebat etiam Jovinianus, negans Mariae sanctae virginitatem, quae fuerat dum conciperet, permansisse dum pareret: tanquam Christum ami Manichseis phantasma crederemus, si Matris incorrupta virginitate diceremus exortum.

 Negant Filium Dei a Patre essentiam habere, contra quam affirmant Scripturae et Christus ipse, Christum esse Filium Patris, et a Patre procedere per generationem.

 Negant Christi mortem corpoream, si solum illam Christus obiisset, quicquam nobis fuisse profuturam: «Nihil actum erat,» inquit Calvinus, «si corporea tantum morte Christus defunctus fuisset.» Deus immortalis! omnes Sacrarum Scripturarum apices ad sanguinem, ad [77] crucem, ad mortem Christi salutem nostram referunt; omnes Christiani Christum morte sua mortera nostram destruxisse proclamant; omnes Sancti redemptionis suae canticum concinunt in haec verba: Redemisti nos, Deus, in sanguine tuo.

 Negant Christum esse Legislatorem, atque adeo ullam in Evangelio legem proponi; sic enim Lutherus: «Necesse est,» inquit, «ut scias quid sit Christus definitive: Christus autem definitive non est Legislator.» Mox doctrinam de Christo Legislatore «pestilentem» appellat.

 [78] Et paulo post: «Labor mihi est,» inquit, «ut dediscam veterem illam inolitam opinionem de Christo Legislatore et Judice, utque damnem et repellam illam.» At contra, hoc ipsum affirmat Epistola D. Jacobi, quae disertis verbis Christum Legislatorem appellat, quem Isaias prius Legiferum vocarat: Dominus, inquit, Legifer noster..

 At non ita D. Petrus, qui palam testatur Christum constitutum esse a Deo Judicem vivorum et mortuorum; nec aliter caeteri Apostoli, qui omnes uno ore praedicant Christum judicaturum vivos et mortuos..

 Negant Christum esse Judicem; sic enim Lutherus eodem loco: «Persuasus,» inquit, «eram pestilentibus illis opinionibus.» Quas subinde explicans, ponit hanc, inter caeteras, quod Christus sit Judex; seque laborare ait, ut illam dediscat.

 Quod si ita esset, cur Christus Dominus noster comparasset eam civitati supra montem positae, convivio, ovili, aedificio super petram aedificato? Cur praeterea nos ad Ecclesiam remitteret illis Evangelii verbis: Dic Ecclesiæ? An non faciunt ridiculum et impostorem Christum, qui nos ad Ecclesiam alleget, si invisibilis illa et imperceptibilis est?.

 Quod tamen clarissime affirmat Paulus Apostolus, ad Titum, cum ait Christum salvos nos fecisse per lavacrum regenerationis; atque ita credendum esse præscripsit Concilium Nicaenum, itemque Constantinopolitanum, ipsaque Ecclesia universa solemni illa decantatione profitetur: «Confiteor unum Baptisma in remissionem peccatorum.».

 Satis itaque habuit negare transsubstantiationem, ut Christum suis exhiberet impanatum..

 Quibus si addas: Christum pro fidelibus et electis omnibus et resurrexisse, et ad caelos ascendisse, ergo ex electis et fidelibus neminem aut resurrecturum, aut ad caelos ascensurum, aeque credent isti, si modo Lutherus aut Calvinus affirmet; idem enim argumentandi modus mendacium hoc evincit.

 Negant Christum vere ac historico sensu ad inferos descendisse, sed mystice tantum et sensu metaphorico, quantumcunque expressissime in Symbolo Apostolorum scriptum sit: «Descendit ad inferos.» Quasi vero Symbolum Apostolorum iis formulis conceptum sit et concipi debuerit, quae tam difficilem et reconditum sensum haberent, quem nemo hactenus, praeter Calvinum, aut eruere aut divinare potuisset; ac non potius iis, quae essent facillimae, et quae sensum Christiano cuilibet obvium haberent.

 Quare non immerito seipsum miratur Lutherus, in haec verba prorumpens: «Haec nostra,» inquit, «theologia paradoxa rationi, mirabilis et absurda est, quod non solum surdus sim legi et liber ab ea, sed plane ei mortuus.» Et paulo post: «Respondebimus,» inquit, «cum Paulo, sola fide in Christum nos pronunciari justos, non operibus legis aut charitate.» Ubinam vero gentium Paulus ea verba addidit, quae tu de tuo addis, Luthere: «aut charitate»? [116].

 Quicumque ista profitetur et urget, est minister legis, peccati, irae et mortis; nam impossibile est humanam naturam implere legem, imo in justificatis qui habent Spiritum Sanctum.» Et paulo post: «Qui igitur docet fidem in Christum non justificare, nisi lex simul servetur, ille facit Christum peccati ministrum et crudelem tyrannum, qui exigit impossibilia, ut Moses, quffi nemo facere potest.» Idem vero docuit Calvinus, melior, in hoc articulo, ut etiam aliis plerisque, Lutheranus quam theologus..

 Affirmant bona opera nocere, aut saltem incommodare ad salutem; Lutherus enim, sermone quodam, introducit Christum dicentem ad fideles: «Unica ego sum porta ad Caelum ducens.

 Via arcta est; singulum te fieri necesse est, si transire velis ac penetrare rupem; qui operibus, ceu Jacobitae peregrinatores cocleis circum undique muniti sunt, penetrare non possunt; si saxis operum refertus adveneris, nisi deposito prius onere, non pertransibis.» Et alibi: «Justitia,» inquit, «legis, etiam Decalogi, [121] est immunda et abolita per Christum.» Quis vero tibi, Luthere, has Christi voces revelavit? Nec enim reperisti in Evangelio, in quo nihil tantopere Christus commendat quam ut, si velimus ad vitam ingredi, servemus mandata, et operariis, non fiduciariis, mercedem se daturum pollicetur..

 Verum, quid exquirit Lutherus ab humana natura continentiam, cum ab ea nisi per Christum et in Christo obtineri non possit? At Christus tamen pulsanti aperit et petenti concedit, ut omnes, cum Apostolo, possint dicere: Omnia possum in eo qui me confortat, Christus, cujus virtus in infirmitate perficitur..

 Rursum peccatis nostris non posse nos damnari, cum ea sibi imputari voluerit, ac si sua essent.» Quo tamen loco advertendum est, in prioribus editionibus, maxime gallicis, rem durius exprimi, quam in posteriori anni 1602; nam in illis non solum asseritur «regnum Caelorum non magis nobis excidere posse quam» Christo, quod et in posteriori diserte scriptum est, sed etiam nos nostris peccatis non magis damnari posse quam Christum.

 Affirmant, ex opposito, Christum, quod Caput est omnium praedestinatorum, incertum suae salutis fuisse; nam Calvinus palam asserit Christum de animae suae salute timuisse; neque id obiter, sed ex professo propugnat.

 Ex quo indubitate sequitur, Christum incertum fuisse de salute animae suae; nam ut quis timeat timore formidinis, de quo Calvinus loquitur, necesse est ut malum quod timet, praevideat et suspicetur tanquam saltem probabiliter [130] futurum: malum enim a quo se tutum aliquis esse certo cognoscat, quomodo formidare quis potest aut timere? Digna profecto Calvini ingenio et subtilitate affirmatio; ut qui, per summam impudentiam, quemlibet ex suis discipulis de salute sua certissimum esse jubet, Christum de animse suae salute incertum esse, per inauditam hucusque blasphemiam, asseveret.

 Subjungit Calvinus, Christum «diros et horribiles cruciatus» tolerasse (quod, inquit, «nulla fingi» possit «magis formidabilis abyssus, quam sentire se a Deo derelictum et alienatum), cum se ad tribunal Dei stare reum cognosceret nostra causa.».

 Qua horrenda affirmatione negant Christum in potestate habuisse omnes animae suae passiones, ut videlicet illo inscio et non imperante elaberentur et prorumperent.

 Quod tamen tam falsum [131] esse quam quod maxime, praeterquam quod per seipsum clarissimum est, apparet etiam ex eo quod Beatus Joannes Evangelista, in historia de resurrectione Lazari, asseverat Christum semetipsum turbasse: quia nimirum ut eum decebat, qui non minus vere Deus esset quam vere homo, sponte excitabat in seipso timores, angores et hujusmodi affectus animi, antequam ab eis excitaretur.

 Affirmant Christum ad tempus ignorantia laborasse.

 Fatemur quidem Christum puerum, quod ad exercitium et opus externum spectat, sapientia crevisse et gratia; at [132] illud quoque asserimus, fuisse in eo thesauros sapientiæ, tum quoque, cum eos nondum exereret, sed, tempore suo coram populo Dei proferendos, sibi ipsi conservaret.

 Et vero, si Christus [141] Ecclesiam, sponsam suam dilectissimam, matrem omnium Christianorum esse voluit, quomodo fieri potest ut eam quis contemptui habeat, quin hoc ipso Christum contemnat? «Perhibet,» inquit Augustinus, «testimonimn Christus Ecclesiae... Quod si non vis, non mihi aut cuiquam homini, sed ipsi Servatori, contra salutem tuam, perniciosissime reluctaris, qui te sic suscipiendum esse non vis credere, quemadmodum suscipit illa Ecclesia, quam testimonio suo commendat ille, cui fateris nefarimn esse non credere.».

 Jam vero, si quis dubitet an certa sit nota haeresis contemptus Sedis Romanae, audiat Christum, qui, cum Petrum Apostolum Ecclesiae caput constitueret: Et super hanc petram, inquit, ædificabo Ecclesiam meam.

 Nec dissimiliter Hieronymus ad Damasum, Pontificem Romanum: «Ego, nullum primum nisi Christum sequens, Beatitudini Tuae, id est Cathedrae Petri, communione consocior; super illam Christi aedificatam Ecclesiam scio.

 Interea Lutherus, desertus ab omnibus, praelians cum universis, adjutus [162] a nemine, solus in periculo versabatur.» Et paulo post: «Hic ego idem Sacramentariis Papista, Papistis Sacramentarius traducor, cum tamen, ut hi Christum, sic illi Sacramentum Caenae Domini Ecclesus eripere conentur; et hi quidem solos sese praedicare Christum jactant, cujus tamen Sacramenta in Ecclesia nihil nisi signa et veluti tesseras militares faciunt.» Et aliquot sententiis interpositis: «Porcorum,» inquit, «et canum haec est gratitudo, ut, si quis ipsis sanctum et margaritas projiciat, statim conversi irruant in benefactorem eumque dilacerent.».

 Et paulo superius, de Sacramentariis loquens et eorum haeresi: «In hac parte,» inquit, «per Scripturam ferme decem rimas egit sibique effugia paravit, ut vix unquam deformiorem haeresim legerim, quae statim, in exortu, tot capita, tot dispares sectas et discordantes opiniones habuerit, cum tamen in fine ad eandem tendant metam, nempe ad Christum persequendum.» Hactenus Lutherus..

 Nos vero respondemus clarissime, nos neque Deo, quem oramus, coadjutores dare, quem satis scimus ad misericordiam faciendam coadjutoribus non indigere; neque Christo, per quem oramus, quia ejus intercessionem omnipotentem apud Patrem agnoscimus; sed nobis ipsis, qui oramus, ac quorum orationes et preces precibus fratrum nostrorum, maxime vero piorum et sanctorum virorum, adjuvantur, ut a Deo per solum Christum exaudiantur.

 Quare nec Sanctos proprie mediatores agnoscimus eo sensu, quasi sint in medio inter Deum [206] et nos, ut Christus, qui revera medius est, utpote qui utramque naturam Dei et hominum habeat, cum sit et Filius Dei et filius hominis; sed invocamus Sanctos, ut sint nobis comprecatores et cooratores per unum Dominum nostrum Jesum Christum.

 Ac tandem: «Confessus sum,» inquit Lutherus, «lege Dei convictus, coram diabolo, me peccasse, me damnatum esse ut Judam; sed verto me ad Christum cum Petro, et respicio ejus immensum beneficium et meritum.

 Vixit Paulus eo tempore quo Principes et Imperatores non solum non sequebantur, sed etiam persequebantur Christum et convenerant in unum adversus Dominum et adversus Christum ejus; et tamen exclamat ille: Omnis anima potestatibus sublimioribus subdita sit, non enim est potestas nisi a Deo.